Die studentejare gaan verby
Die studentejare gaan verby,
Verby studentenweelde;
Nooit keer hul ooit terug vir my
Die tyd, die lieflingsbeelde.
Die koringmeul wil nie meer maal,
My skulde moet ik zelf betaal
O, treurigheid op note,ik staan op eie pote.
O, treurigheid op note,ik staan op eie pote.
Soos miliepitte spat uiteen 1)
Die ouwe trouwe vriende;
Ik staan nou moedersiel alleen,
En is maar net bediende.
Ik is nie meer mye eie baas,
Ik werk met Paul en Piet en Klaas,
O, treurigheid op note, ik staan op eie pote.
O, treurigheid op note, ik staan op eie pote.
Maar moe nie gelô al word ons oud,
Ons hart kan nooit verander;
Ons liefde is nog lang nie koud,
Ons staan nog by mekander.
Dus vriende, reik mekaar die hand,
Hernuw die heil’ge vriendskapsband,
Gaat dit met stamp en stote, nog bly ons op ons pote.
Gaat dit met stamp en stote, nog bly ons op ons pote.
1)Soos miliepitte: zoals maispitten
De tekst van dit mooie, Zuid-Afrikaanse lied is van dr. C.F. Visser, de melodie van Emiel Hullebroeck, een bekende naam in de wereld van het Vlaamse gezelschapslied. Wie wil weten hoe het klinkt moet hier klikken. https://www.youtube.com/watch?v=atCVxhm3Q9k
We duiken nu wat dieper in de historie die De Vrankrijker ons heeft geschetst. Het zijn delen uit zijn boek die direct of indirect te maken hebben met de worsteling van de burgerij van een studentenstad en van het bestuur van de universiteit met de uit de bocht vliegende student. Jongens waren het, jongens die zich op een jongensmanier probeerden te vermaken. Naast hun studie.
Academische rechtbanken en ander ongerief
Het zal de lezer misschien verbazen maar universiteiten bezaten lange tijd het zogenaamde privilegium fori. Ze hadden het privilege om studenten voor een eigen rechtbank te mogen dagen en zo nodig ook te veroordelen. Direct na de oprichting van de Leidse universiteit in 1575 begon het gedonder. Zo’n juridische uitzonderingspositie voor de academie was men in deze streken niet gewend. Elders in Europa was het gebruikelijk, zoals in Heidelberg. Maar het Leidse stadsbestuur protesteerde. Men was bang dat de universitaire gezagsdragers hun studenten te zachtaardig zouden behandelen en daar kon alleen maar meer ellende van komen. Zachte heelmeesters…. Willem van Oranje moest er aan te pas komen. Hij liet de Rector Magnificus en zijn vier assessoren zitting nemen in een onafhankelijke rechtbank met de vier burgemeesters en twee schepenen om in civiele zowel als in criminele zaken vonnis te wijzen over studenten, pedellen enz., zonder appèl..
In Utrecht (universiteit opgericht in 1636) liep het anders. Daar werden de proffen niet capabel geacht om over de baldadigheid en uitspattingen der jeugd te oordelen. Wel vroegen in 1642 de hoogleraren om een forum academicum dat ten minste kon oordelen over ‘saecken van cleijne importantie alsse van schulden van boecken, camerhuyr ende diergelijcke’, maar de Vroedschap voelde daar heel weinig voor. Om de relatie met de universiteit niet al te zeer te vertroebelen werden in 1643 alsnog de Leges et Statuta academiae Ultraiectinae goedgekeurd. Volgens deze wetten zou er een forum academicum zijn, bestaande uit de burgemeesters met de Rector en drie assessoren. Die zou om de acht dagen zitting houden en kennis nemen van schulden wegens huis- of kamerhuur, kleding, eten, drinkwaren, boeken, instrumenten, enz.; voorts over belediging in woord en daad tussen studenten onderling en uitdaging tot tweegevecht, in één woord, van alle misdrijven, op welke geen hogere straf stond dan een boete van honderd Carolusgulden; ernstiger verwondingen en werkelijke misdaden zou de Senaat naar den gewone rechter verwijzen.
Terstond protesteerden de beide andere Statenleden tegen deze wetten, waarmee de stad haar bevoegdheid te buiten ging. Het slot was dat er geen forum kwam, dat sindsdien de Vroedschap zich gemengd zag in allerlei strubbelingen en bij tijd en wijle de zedenmeester moest spelen. De Utrechtse Senaat kon alleen na herhaalde aanmaning de namen der grootste lastposten uit het Album academicum schrappen, een bevoegdheid, gelijk aan die, welke het K.B. van 1815 en de H.O.-wet van 1876 de Senaat toekenden.
Voor zover de universiteiten een eigen rechtbank bezaten, behandelde deze - meestal zonder hoger beroep - alle criminele en civiele zaken van studenten en beambten aan de Universiteit, de professoren evenwel uitgezonderd, die anders over de handelingen van collega's moesten oordelen. In Leiden waren overigens ook alle inwoners die een doctoralen graad bezaten, aan het forum academicum onderworpen (inclusief predikanten).
Zachte heelmeesters
In de praktijk betekende deze vorm van rechtspraak dat studenten de hand boven het hoofd werd gehouden. De stedelijke overheid zou te weinig begrijpen van de studentenmentaliteit en te weinig gevoel voor humor hebben als er sprake was van een studentengrap. Anderzijds was het ook wel lastig begrip op te brengen voor ‘studentengrappen’. Ze waren in die vroege jaren nogal ruw en nauwelijks geestig.
Een der grote vondsten, uit den treure herhaald, was het vol-teren van een voorgevel en speciaal de woningen van magistraten, die hun dochters tegen studentenliefde wensten te beschermen. De elite bewoonde huizen met glazen vensters. Het ingooien daarvan was ook een geliefde sport. Maar ja, je kon toch moeilijk van een student eisen dat hij dag in dag uit op zijn kamer voor de boekenkast zat en het was dan ook niet te voorkomen dat hij ooit eens uit den band sprong. Wat op de achtergrond ook meespeelde was dat te zware straffen de studenten wegjoegen (naar andere studentensteden, kassa) en ze voor het leven tekenden.
De academische rechtbank had dan ook gevoel voor de omstandigheden, waaronder jeugdige overmoed tot een wanbedrijf was gekomen en behandelde den beschuldigde vaderlijk en gemoedelijk, zoo vaderlijk zelfs, dat er dikwijls niet de minste kracht van de vermaningen der hoogleraren uitging. Er werd in het algemeen te licht gevonnist. Vaak bleef het bij een reprimande. Zware straffen zoals kamerarrest, kerkerstraf, schrapping van den naam uit het Album of tijdelijke of eeuwige verbanning, waren zeldzaam. De kerkerstraf was ongetwijfeld een van de meest afdoende straffen.
De gewone misdrijven waren overal inslaan van ruiten, beschadiging van stoepen, hekken, bomen, later ook van lantaarnpalen; andere veel voorkomende buitensporigheden waren het vernielen van deuren, het teren en bekladden van muren, verwekken van opstootjes, kortom alles wat onbezonnen jeugd in een baldadige bui zoal kon bedrijven. Ernstiger delicten betroffen ergerlijke straatschenderij, dronkenschap, vechtpartijen, duel en dodelijke verwonding.
De academische kerker, die zovelen tot tijdelijk verblijf heeft gediend, was overigens een plaats, waar men niet al te ongaarne vertoefde, integendeel, het ging er dikwijls vrolijk aan toe! Gewoonlijk was het een vertrek boven de woning van den pedel. Te Groningen moest de Senaat de pedel in 1657 verbieden iemand tot de gekerkerden toe te laten en beval hem vooral op te letten, dat geen tabak, wijn of sterke drank binnengesmokkeld werd. Misschien is het toen een paar jaar goed gegaan, het duurde echter niet lang, of het spelletje begon opnieuw. Vandaar het besluit van 1689: ‘Vermits door de studenten, bij de incarceratos (opgeslotenen) gelaten wordende groote insolentien en ongeregeldheden werden gepleecht, soo voor het carcer (kerker, aanvankelijk een latijns woord) als inzonderheydt in Curia academica, is verstaen ende de Pedelsche belast niemandt bij de incarceratos oyt meer te laten, ende tot dien eynde de deuren overalle sullen moeten toegehouden worden’!
Gemoedelijkheid vierde hoogtij, zó zelfs dat een behoorlijke sluiting aan deuren te Groningen geen bezwaar was voor de bezoekers. In 1701 had de kerkerdeur een groot gat, in den loop der tijden door de delinquenten uitgebijteld, zodat het gemakkelijk was de conversatie met ‘buitenstaanders’ gaande te houden en door hen meegebrachte delicatessen te aanvaarden. Voorbeelden van ontsnapping zijn er dan ook verschillende!
Vergeleken met Duitsland viel het hier nog mee
In de 16e en in de eerste helft der 17e eeuw ging het overal ruw toe. Maar de vaderlandse studenten waren relatief braaf. Een Duitser, die weinig bewondering had voor het slecht ontwikkelde eergevoel van de Hollandse student, schreef op het einde der 17e eeuw over Leiden: ‘Unterdessen gehen allhier nicht so viel Duell und Tödtschläge vor, als auff der teutschen Academien, weil die Holländer kein gross wesen von der Ehrenzeichen machen, und nicht sonderlich empfindlich sich... Denn auch das die studiosi die Zeit wohl in acht nehmen, nicht sauffen, oder sich balgen...’
’s Nachts had de student standaard aanvaringen met het wettig gezag. Vaak liep het uit op een knokpartij met de politie als die burgers of hun goederen wilde beveiligen of op wacht stond voor de woning van de Rector. De ‘philistijnen’ of nachtwakers werden uitgedaagd door met de degen op de stenen te ‘Kratsen’ of te ‘scrappen’. De klepperman was vaak het slachtoffer van studentenagressie. Het was een van de weinigen die zich, beroepshalve, 's nachts op straat begaf waar hij vooral bezopen studenten tegenkwam die in hem een dankbaar slachtoffer zagen voor hun primitieve neigingen.
Verbanning (relegatie) was de straf voor het studentetype, dat in de Spectator het volgende schreef: ‘Het koffyhuis was des morgens, de kolfbaan na den middag, of de kamer van een nyver vriend des avonds, en het thuis van het een of ander aartig en inschikkelyk meisje des nagts mijn gewoon verblijf. Het spel, de flesch, de paerden en de vrouwen waren de voornaamste onderwerpen van myne bezigheden. Glazen in te slaan, banken en luiffels af te breken, schellen van de deuren te draijen, en met de wachts te schermutselen was myn grootste vermaak. Veelmalen wederom heb ik my genoodzaakt gezien, myn heil in de vlucht te zoeken, en driemaal ben ik als prisonnier de guerre naar het cachot gebragt. Zulk een doorluchtige studietyd is door eene relegatie besloten; en ter naauwernood heb ik op eene kleene Hoogeschool, door middel van myn geld, en de hulp van anderen, den naam van Meester gekregen’.
Sport, vermaak en feest. De Maliebaan.
